Eczema
- Chi tiết
- Chuyên mục: Bệnh da do yếu tố cơ địa dị ứng
- Äược đăng ngà y 22 Tháng ba 2013
- Viết bởi Bac si Huynh Quang
- Lượt xem: 7663
Â
1.Äại cÆ°Æ¡ng
1.1. Tình hình.
Chà m là má»™t bệnh da phổ biến, có trên khắp thế giá»›i và là bệnh thÆ°á»ng thấy nhất. Các bệnh da xếp và o nhóm bệnh “chà m†tại hầu hết các quốc gia được dùng để chỉ má»™t phạm trù riêng biệt lá»›n nhất trong các chẩn Ä‘oán da há»c.Khoảng 10% dân số trên thế giá»›i mắc bệnh chà m. Ở Việt Nam bệnh chà m chiếm 25% trong tổng số các bệnh ngoà i da. Chà m là má»™t loại bệnh có sá»± phối hợp vá»›i những biến đổi vá» mặt địa lý, vá» chủng tá»™c và tÃnh mạn của nó.
Â
Tá»· lệ tăng ở những quốc gia, ở vùng nhiệt Ä‘á»›i. Tại London 18% chà m được tìm thấy trong các đối tượng đến khám bệnh. Má»™t số Ä‘iá»u tra vá» các bệnh da tại phòng khám tổng quát phát hiện 33% và 23% trong tất cả các trÆ°á»ng hợp tại Glasgow và Oxford. Chà m chiếm 17% trong tất cả các bệnh tại Hylạp.Các từ “viêm da†và “chà m†nói chung được dùng nhÆ° đồng nghÄ©a. Tuy nhiên, trong khi má»i dạng chà m Ä‘á»u là viêm da, nhÆ°ng không phải viêm da Ä‘á»u là chà m, chà m là má»™t bệnh da không lây truyá»n, ngứa, viêm. Nó có thể là cấp, bán hay mạn tÃnh.
Biểu hiện vá» lâm sà ng rất Ä‘a dạng nhÆ°ng nói chung bao giá» cÅ©ng có đặc tÃnh sau:- Vá» lâm sà ng : có ngứa, có mụn nÆ°á»›c sắp xếp thà nh từng mảng giá»›i hạn không rõ, tiến triển thà nh từng đợt, dai dẳng hay tái phát.
- VỠgiải phẫu bệnh lý có thương tổn thuộc loại xốp bà o.
- Vá» sinh bệnh há»c : ngÆ°á»i ta cho rằng chà m là má»™t phản ứng của da vá»›i những tác nhân trong hoặc ngoà i cÆ¡ thể. Trong Ä‘iá»u kiện có má»™t địa tạng đặc biệt, địa tạng dị ứng.Hai yếu tố cÆ¡ bản phát sinh ra chà m là địa tạng dị ứng và tác nhân kÃch thÃch ở trong hay ngoà i và o địa tạng ấy. Cả hai yếu tố Ä‘á»u thay đổi nhiá»u Ãt tùy theo từng trÆ°á»ng hợp.Việc phân loại chà m rất khó khăn vì danh pháp không thống nhất và nguyên nhân bệnh lại Ä‘a dạng. Do váºy, không có bảng phân loại hoà n toà n vừa ý vá» bệnh nà y.
Vì váºy, má»™t Ä‘iá»u cần chú ý là đứng trÆ°á»›c má»™t bệnh chà m cần phải phân tÃch rõ rà ng thuá»™c vá» thể nà o, khu trú và o đâu, Ä‘iá»u tra vá» tiá»n sá», là m những thá» nghiệm (test), tìm các tác nhân váºt lý, hóa há»c, vi khuẩn... để Ä‘i đến má»™t chẩn Ä‘oán chÃnh xác, quyết định rõ rà ng chà m thuá»™c thể bệnh nà o, tiến triển nhÆ° thế nà o, yếu tố tác nhân nà o gây ra là chÃnh.
1.2. Nguyên nhân.
1.2.1. Bệnh chà m phát sinh do hai yếu tố : cơ địa và dị ứng nguyên.
Cơ địa .
Có thể có tÃnh chất gia đình, di truyá»n, tiá»n sá» trong gia đình bệnh nhân có thể có ngÆ°á»i bị chà m, hen suyển. Có nhiá»u công trình má»›i đã chứng tá» cÆ¡ địa là những biến đổi sinh váºt, chuyển hóa các chất do rối loạn chức năng ná»™i tạng, ná»™i tiết, thần kinh (vá» cáºn lâm sà ng sẽ thấy CTM : tăng bạch cầu ái toan và đơn nhân).Các tác nhân kÃch thÃch bên trong, kèm theo có thể bị viêm xoang, xÆ¡ gan, viêm đại trà ng, viêm tai xÆ°Æ¡ng chÅ©m, các bệnh vá» tháºn...Có thuyết cho rằng do rối loạn thần kinh váºn mạch, rối loạn chức năng tháºn, tiêu hóa nhÆ°ng chÆ°a được chứng minh.
Dị ứng nguyên :
Các thuốc hay gây phản ứng : lÆ°u huỳnh, thủy ngân, thuốc tê, sunfamid, chlorocit, penicillin, streptomycin.Hóa chất gây bệnh do nghá» nghiệp : xi măng, thuốc nhuá»™m, nguyên liệu là m cao su, sÆ¡n xe, dầu mỡ, than đá, phân hóa há»c, thuốc sâu, acit, kiá»m,...
Các sản phẩm vi sinh có cơ chế dị ứng : vi khuẩn, nấm, siêu vi.
Yếu tố váºt lý : ánh sáng, Ä‘á»™ ẩm, sá»± cá» sát, gãi và các tổn thÆ°Æ¡ng khác.Quần áo, đồ dùng, già y dép cao su, nylon, khăn len, bút máy, phấn sáp, kem bôi mặt, thuốc nhuá»™m tóc.
Má»™t số cây : sÆ¡n, cúc tần, rau Ä‘ay, tÃa tô dại, cá» hoang.
Thức ăn : đặc biệt là các loà i tôm, cua, nhá»™ng.Phân tÃch căn nguyên Ä‘i kèm vá»›i việc phát sinh ra bệnh chà m thì thấy ngoà i má»™t số yếu tố ngoại lai ra, nhiá»u bệnh nhân có tình trạng cấp tÃnh hay mạn tÃnh, xúc cảm mạnh, chấn thÆ°Æ¡ng tinh thần, mâu thuẫn trong gia đình hay trong xã há»™i gây ra những Ä‘iá»u kiện thuáºn tiện dá»… sinh ra bệnh chà m.
1.2.2. Nguyên nhân phức tạp nhiá»u khi khó hoặc không phát hiện được. Có thể do:
Nguyên nhân ngoại giá»›i.Â
Các yếu tố váºt lý, hoá há»c, thá»±c váºt, sinh váºt há»c đụng chạm và o da gây cảm ứng thà nh viêm da, eczema (các chất nà y gá»i là dị nguyên). Và dụ: ánh sáng, thuốc bôi, tiêm uống, các hoá chất dùng trong công nghiệp, trong gia đình (cao su, ká»n, crôm, xi măng, sÆ¡n...)Â
Má»™t số bệnh ngoà i da gây ngứa (nấm, ghẻ...) do chà xát, bôi thuốc linh tinh... có thể trở thà nh eczema thứ phát.Â
Nguyên nhân ná»™i giá»›i.Â
- Rối loạn chức pháºn ná»™i tạng, rối loạn thần kinh, rối loạn ná»™i tiết có thể là nguyên nhân trá»±c tiếp hoặc gián tiếp gây eczema.Â
Dù nguyên nhân ná»™i giá»›i hay ngoại giá»›i cÅ©ng Ä‘á»u có liên quan đến phản ứng đặc biệt của cÆ¡ thể dẫn đến phản ứng dị ứng, bệnh nhân có " thể địa dị ứng ".Â
Theo Halpern, Coombs phản ứng eczema được xếp và o kiểu " mẫn cảm tế bà o trì hoãn" trong đó có vai trò của các tế bà o lymphô mang ký ức kháng nguyên. Tế bà o limpho-T Ãóng vai trò chÃnh trong việc phát sinh chà m thể tạng (CTT).
- Má»—i khi kháng nguyên xâm nháºp và o cÆ¡ thể thì kháng nguyên sẽ tiếp xúc vá»›i tế bà o Limpho-T, sá»± tiếp xúc nà y sẽ là m thay đổi mặt bên trong của tế bà o T. Cụ thể là là m tăng Calcium (Ca++) trong ná»™i tế bà o và kÃch thÃch sá»± kết hợp vá»›i Calmodulin (Cal) và Calcineurin (CN), thúc đẩy Calcineurin di chuyển đến NF-AT (Nuclear factor of activated T-cells) ở nguyên sinh chất, tại đây Calcineurin sẽ khá» Phosphore của NF-AT, NF-AT đã khá» Phosphore sẽ xâm nháºp và o nhân của tế bà o T, NF-AT sẽ kÃch thÃch tạo ra Interleukine 2 (IL2) và các Cytokines khác, Cytokines được phóng thÃch và o máu dá»… gây nên triệu chứng viêm và dị ứng ở da ngÆ°á»i bị CTT (H. 1).
2. Triệu chứng.Â
2.1. Vị trÃ:Â
có tÃnh chất bất kỳ, vùng da nà o cÅ©ng có thể bị eczema, tuy nhiên tuỳ theo từng thể lâm sà ng hay ở vị trà nà o (sẽ trình bà y ở phần thể lâm sà ng).Â
2.2. Tổn thÆ°Æ¡ng cÆ¡ bản: tổn thÆ°Æ¡ng cÆ¡ bản trong bệnh eczema là đám mảng Ä‘á» da và mụn nÆ°á»›c, mụn nÆ°c là tổn thÆ°Æ¡ng Ä‘iển hình của bệnh eczema, eczema phát triển qua Bệnh thÆ°á»ng tiến triển theo 5 giai Ä‘oạn, phản ánh tình hình biến chuyển của mụn nÆ°á»›c, má»—i đợt có thể kéo dà i từ má»™t và i ngà y đến má»™t và i tuần.
+ Giai Ä‘oạn tấy Ä‘á» : bắt đầu ngứa hay là cảm giác nóng rồi trở thà nh Ä‘á» phù và nóng. Có thể phù ở những vùng da lá»ng lẻo nhÆ° mi mắt, bao quy đầu. Trên bá» mặt xuất hiện những hạt nhá» mà u trắng mà sau nầy sẽ tạo thà nh mụn nÆ°á»›c. Bệnh bắt đầu bằng trên da xuất hiện vết hoặc đám Ä‘á», hÆ¡i ná», cá»™m nhẹ, ranh giá»›i không rõ, rất ngứa - trên ná»n Ä‘á» xung huyết nhìn kỹ thấy có những sẩn tròn lấm tấm nhÆ° hạt kê (thá»±c chất là những mụn nÆ°á»›c Ä‘ang từ dÆ°á»›i đùn lên) đây là phản ứng đầu tiên của biểu bì.
+ Giai Ä‘oạn nổi mụn nÆ°á»›c : các mụn nÆ°á»›c Ä‘iển hình của bệnh chà m thÆ°á»ng phát sá»›m trên ná»n da Ä‘á», có khi trà n ra vùng da là nh. KÃch thÆ°á»›c nhá» nhÆ° đầu Ä‘inh ghim, đôi khi to bằng bá»ng nÆ°á»›c. Mụn nÆ°á»›c nhá» rất nông, chứa dịch trong, sắp xếp thà nh mảng chi chÃt, dà y đặc. Trên má»™t mảng chà m, do có nhiá»u đợt liên tiếp, mụn nÆ°á»›c ở nhiá»u giai Ä‘oạn khác nhau.
+ Giai Ä‘oạn chảy nÆ°á»›c : mụn nÆ°á»›c có thể vỡ Ä‘i do bệnh nhân gãi hoặc vỡ dáºp tá»± nhiên, nÆ°á»›c và ng chảy ra, khi thì từng giá»t, khi thì dÃnh và o quần áo. Äến giai Ä‘oạn nà y, mảng chà m lổ chổ nhiá»u vết trợt hình tròn còn gá»i là giếng chà m (giai Ä‘oạn nà y dá»… bị bá»™i nhiá»…m). Huyết thanh thấm ra ngoà i, nếu lấy má»™t váºt gì Ä‘áºy lại thì sau má»™t thá»i gian huyết thanh sẽ tạo thà nh má»™t mảng dà y. Giai Ä‘oạn mụn nÆ°á»›c (còn gá»i là giai Ä‘oạn chảy nÆ°á»›c): mụn nÆ°á»›c ngà y cà ng nhiá»u và xuất hiện trên khắp bá» mặt đám tổn thÆ°Æ¡ng, mụn nÆ°á»›c eczema có các đặc tÃnh sau:Â
- Mụn nÆ°á»›c nhá» bằng đầu tăm, đầu kim 1-2 mm.Â
- Nông, tá»± vỡ.Â
- San sát bên nhau kÃn khắp bá» mặt thÆ°Æ¡ng tổn.Â
- Äùn từ dÆ°á»›i lên hết lá»›p nà y đến lá»›p khác.Â
Äám tổn thÆ°Æ¡ng bá» mặt chi chÃt các mụn nÆ°á»›c. Mụn nÆ°á»›c nông, tá»± vỡ và do ngứa gãi nên đám tổn thÆ°Æ¡ng bị trợt, chảy dịch nên còn gá»i là giai Ä‘oạn chảy nÆ°á»›c, giai Ä‘oạn nà y kéo dà i nhiá»u ngà y hoặc và i tuần, các mụn nÆ°á»›c vỡ Ä‘i để lại Ä‘iểm chợt nhá» nhÆ° châm kim (còn gá»i là giếng eczema của Devergie) nhiá»u Ä‘iểm chợt liên kết thà nh đám mảng trợt, Ä‘á» rỉ dịch, đồng thá»i dá»… nhiá»…m khuẩn thứ phát có mủ, vẩy tiết..
+ Giai Ä‘oạn da nhẵn(lên da non): sau má»™t thá»i gian thì sá»± xuất tiết giảm, khi chảy nÆ°á»›c và ng, huyết thanh Ä‘á»ng lại trên mặt da, là m thà nh những vảy tiết dà y. Sau má»™t thá»i gian vảy tiết khô Ä‘á»ng rồi bong ra để lá»™ lá»›p da nhẵn bóng má»ng nhÆ° vá» hà nh. Giai Ä‘oạn nà y ngắn. Giai Ä‘oạn nà y đám tổn thÆ°Æ¡ng giảm viêm, giảm xung huyết, giảm chảy dịch, các vết chợt khô, đóng vẩy, lên da non thà nh má»™t lá»›p da nhẵn bóng nhÆ° vá» hà nh, ná»n da hÆ¡i nhiá»…m cá»™m, sẫm mầu hÆ¡n.
+ Giai Ä‘oạn bong vảy da(Giai Ä‘oạn liken hoá, hằn cổ trâu) : lá»›p da vừa tái tạo, tá»± rạn nứt bong vảy thà nh mảng dà y hoặc vụn nhÆ° cám, hoặc da dà y lên, tăng sắc tố, có kẻ ô gá»i là liken hóa. Sau má»™t thá»i gian khá lâu nếu không có mụn nÆ°á»›c tái phát, da sẽ trở lại bình thÆ°á»ng không có sẹo, bởi vì tổn thÆ°Æ¡ng ở lá»›p thượng bì.Â
Eczema tiến triển lâu ngà y da cà ng ngà y cà ng sẫm mầu, tăng nhiá»…m cá»™m, bá» mặt xù xì thô ráp, sá» ná»n cứng cá»™m, các hằn da nổi rõ, ở giữa các hằn da có các sẩn dẹt nhÆ° trong bệnh lichen, quá trình nà y gá»i là lichen hoá. Chia thà nh 5 giai Ä‘oạn của eczema để dá»… hiểu tiến triển cuả má»™t eczema nhÆ°ng trên thá»±c tế các giai Ä‘oạn không thá»±c phân chia rõ rệt nhÆ° váºy mà thÆ°á»ng xen kẽ nhau, lồng và o nhau. Và dụ trên đám tổn thÆ°Æ¡ng có vùng là giai Ä‘oạn chảy dịch, có vùng đã bắt đầu lên da non, lúc đó phải đánh giá xem tổn thÆ°Æ¡ng giai Ä‘oạn nà o chiếm Æ°u thế mà chẩn Ä‘oán giai Ä‘oạn cấp, bán cấp, hay mạn lichen hoá. Äã sang giai Ä‘oạn sau có khi vì má»™t nguyên nhân nà o đó (chà xát, bôi thuốc không phù hợp) lại trở lại giai Ä‘oạn trÆ°á»›c.
- Giai Ä‘oạn Ä‘á» da, mụn nÆ°á»›c, chảy nÆ°á»›c còn gá»i là eczema giai Ä‘oạn cấp tÃnh.Â
- Giai Ä‘oạn đóng vẩy da, nên da non, khô hÆ¡n gá»i là eczema bán cấp.Â
- Giai Ä‘oạn lichen hoá, hằn cổ trâu được gá»i là eczema mạn tÃnh.Â
2.3. Triệu chứng ngứa :
Ngứa tồn tại dai dẳng, rất trung thà nh vá»›i bệnh, nghÄ©a là xuất hiện ngay từ thá»i kỳ Ä‘á» da cho đến cuối giai Ä‘oạn. CÆ°á»ng Ä‘á»™ rất dữ dá»™i, có thể là m rối loạn giấc ngủ của bệnh nhân. Khi gãi là m vỡ các dưỡng bà o sẽ phóng thÃch ra các histamin gây ngứa thêm.
- Ngứa là triệu chứng xuyên suốt, xuất hiện sá»›m nhất tồn tại dai dẳng, ngÆ°á»i ta coi bệnh eczema là bệnh da ngứa Ä‘iển hình.Â
Tiến triển: mạn tÃnh hay tái phát, nhiá»u đợt vượng bệnh, xen kẽ các giai Ä‘oạn tạm đỡ.Â
3. Các thể lâm sà ng:
3.1. Theo tÃnh chất của thÆ°Æ¡ng tổn :
-Chà m Ä‘á» : da Ä‘á» sẫm, gần giống nhÆ° là xuất huyết, hay ăn và o cẳng chân, chẩn Ä‘oán được vì có má»™t và i mụn nÆ°á»›c nhá» kÃn đáo, chảy nÆ°á»›c và ng.
-Chà m dạng bá»ng nÆ°á»›c: khi thÆ°Æ¡ng tổn chứa dịch lá»›n hÆ¡n 1mm gá»i là bá»ng nÆ°á»›c, mụn nÆ°á»›c sẽ to và sâu hÆ¡n khi khu trú ở vùng da dà y nhÆ° lòng bà n tay, chân.
-Chà m có sẩn : các sẩn ná»n nổi cao trông nhÆ° sẩn huyết thanh táºp trung thà nh từng đám.
3.2. Theo tiến triển của bệnh :
-Chà m cấp : ná»n da Ä‘á», phù và chảy nÆ°á»›c nhiá»u.
-Chà m bán cấp : da còn Ä‘á», Ãt phù ná», hết chảy nÆ°á»›c.
-Chà m mạn : bệnh chà m cấp tÃnh dai dẳng, không khá»i thì trở thà nh bệnh chà m mạn tÃnh, biểu hiện da Ä‘á» có vảy ngứa, thỉnh thoảng lại chảy nÆ°á»›c, nếu tồn tại lâu và do gãi nhiá»u thì da sẽ dà y lên, nếp da sâu xuống tức là liken hóa.
-Chà m bá»™i nhiá»…m : do nhiá»…m tạp khuẩn, bên cạnh các mụn nÆ°á»›c có các mụn mủ, loét trợt. Khi có vảy và ng giống vảy chốc gá»i là chà m chốc hóa.
-Chà m hóa :những bệnh da do bôi thuốc không hợp gây kÃch thÃch sẽ biến sang chà m, bên cạnh những thÆ°Æ¡ng tổn cÅ© xuất hiện những mụn nÆ°á»›c giống bệnh chà m.
3.3. Theo căn nguyên :Â
3.3. 1. Eczema tiếp xúc: (contact eczema, contact dermatitis).Â
- Vị trÃ: xuát hiện đầu tiên ở vùng tiếp xúc thÆ°á»ng là vùng hở, có khi in hình váºt tiếp xúc (và dụ hình quai dép, hình dây Ä‘eo đồng hồ...)Â
- Tổn thÆ°Æ¡ng cÆ¡ bản: da Ä‘á» xung huyết, có khi Ä‘á» xung huyết mạnh, hÆ¡i ná», trên bá» mặt có mụn nÆ°á»›c, có khi có bá»ng nÆ°á»›c, cấp tÃnh trợt Æ°á»›t, chảy dịch, phù ná». Có thể có hình thái mạn tÃnh, khô, dầy cá»™m và có vảy da.Â
- Ngừng tiếp xúc bệnh thuyên giảm, tiếp xúc lại vá»›i dị ứng nguyên bệnh tái phát hoặc nặng lên.Â
- Là m thỠứng da (Skin test) vá»›i chất tiếp xúc (dị ứng nguyên) thÆ°á»ng dÆ°Æ¡ng tÃnh, thÆ°á»ng là m test áp da, test con tem (Patch test) nhÆ°ng không là m khi bệnh Ä‘ang vượng hay Ä‘ang Ä‘iá»u trị corticoids.Â
- Má»™t số dị ứng nguyên (Allergens) ngoại giá»›i gây eczema tiếp xúc nhÆ°: Nikel, potassium dichromate, fomaldehyte, xi măng, cao su, neomycin, Streptomycin...Â
- Eczema tiếp xúc có cÆ¡ chế miá»…n dịch thuá»™c tÃp IV tăng mẫn cảm loại hình cháºm có vai trò lymphô T, khác vá»›i viêm da tiếp xúc không dị ứng (nonallergic) thÆ°á»ng gá»i là viêm da tiếp xúc kÃch ứng (irritant contact dermatitis) không có cÆ¡ chế miá»…n dịch dị ứng, thÆ°á»ng do tiếp xúc các chất hoá há»c có nồng Ä‘á»™ cao (nhÆ° acid và kiá»m mạnh) và hầu nhÆ° ai tiếp xúc Ä‘á»u bị ở vùng da tiếp xúc đó. Eczema tiếp xúc hay viêm da tiếp xúc là hiện tượng ngứa ở thượng bì và bì, thÆ°á»ng khởi đầu khu trú, gây ra bởi các chất gây dị ứng hoặc các chất gây kÃch thÃch, từ môi trÆ°á»ng tiếp xúc vá»›i da.Có 2 dạng viêm da tiếp xúc : là viêm da tiếp xúc dị ứng và viêm da tiếp xúc kÃch thÃch .NgÆ°á»i ta Æ°á»›c tÃnh tỉ lệ bệnh viêm da tiếp xúc trong dân số chung thay đổi từ 1,5 đến 4,5%. Eczema tiếp xúc là nguyên nhân quan trá»ng là m mất khả năng nghá» nghiệp và sinh hoạt cá nhân.Xuất Ä‘á»™ lên đến 15% có thể tìm thấy trong các nhóm nguy cÆ¡ cao (nhÆ° thợ là m tóc, thợ xây dá»±ng nhà , nông dân, thợ xe máy ô tô, ngÆ°á»i là m vệ sinh...).
Xuất Ä‘á»™ của Eczema tiếp xúc đã và đang tăng lên hà ng năm. Eczema tiếp xúc chiếm khoảng 20% bệnh nhân đến phòng khám da há»c. Gần 30% các bệnh nghá» nghiệp tại Tây Äức là chà m tiếp xúc, phần lá»›n (70%) thuá»™c dạng kÃch thÃch.Là bệnh cấp tÃnh, thÆ°Æ¡ng tổn xuất hiện ở vùng da hở, giá»›i hạn tÆ°Æ¡ng ứng vá»›i vùng tiếp xúc, có tiá»n sá» tiếp xúc, khi loại trừ nguyên nhân thì khá»i, khi tiếp xúc thì bị lại. Khởi đầu phát ban chà m là khu trú và giá»›i hạn trong phạm vi tiếp xúc vá»›i tác nhân gây bệnh. Vá» sau, phát ban dị ứng có thể lan ra đến các vùng da khác, thÆ°á»ng gặp ở phần da lá»™ sáng của thân thể. Tuy váºy, bất cứ vùng nà o của da khi đã tiếp xúc vá»›i chất gây nhạy cảm hoặc gây kÃch thÃch Ä‘á»u có thể bị tổn thÆ°Æ¡ng. Các nÆ¡i da dà y nhÆ° lòng bà n tay chân, da đầu không bị tổn thÆ°Æ¡ng. Viêm da tiếp xúc kÃch thÃch thÆ°á»ng gây tổn thÆ°Æ¡ng ở lÆ°ng bà n tay và kẽ các ngón nhiá»u hÆ¡n so vá»›i mặt lòng. Các tác nhân theo Ä‘Æ°á»ng không khà (thuốc trừ sâu, thuốc trừ váºt hại (chuá»™t bá»), formaldehyde, phấn hoa...) thÆ°á»ng gây bệnh ở mặt, cổ và cánh tay.
Biểu hiện lâm sà ng ở giai Ä‘oạn cấp tÃnh theo trình tá»± nhÆ° sau :
Trong giai Ä‘oạn cấp nếu nguyên nhân được loại trừ thì hồng ban biến mất trong và i ngà y, mụn nÆ°á»›c chảy nÆ°á»›c khô Ä‘i, vảy tiết được thà nh láºp, tróc vảy và da trở lại bình thÆ°á»ng. Tuy nhiên, nếu sá»± tiếp xúc vá»›i tác nhân gây bệnh còn tiếp tục thì bệnh chuyển sang giai Ä‘oạn bán cấp và sau đó trở thà nh mạn tÃnh, lúc nà y thÆ°Æ¡ng tổn khô, nhám, ngả Ä‘á», dạng sẩn, vảy mịn, dà y lên và liken hóa.
Các di chuyển thÆ°á»ng gặp : Dị ứng nguyên có thể từ thú váºt (len, lông, da) hoặc từ thá»±c váºt (cây sÆ¡n Ä‘á»™c, cây anh thảo, cây tá»i...). Trên toà n thế giá»›i khoảng 10.000 cây cỠđã bị nghi ngá» gây ra viêm da tiếp xúc dị ứng.Viêm da tiếp xúc do tiếp xúc vá»›i các váºt dùng hà ng ngà y : nhÆ° son môi, kem bôi mặt, kem đánh răng, đồng hồ Ä‘eo tay, thuốc móng tay, kÃnh Ä‘eo mắt, kháng sinh bôi tại chá»—, đồ nhá»±a, ni lông, há»™p diêm, tiá»n bằng kim loại và chìa khóa nằm trong túi có thể gây ra viêm da tiếp xúc tại vùng da bên dÆ°á»›i đồ váºt.Äể chẩn Ä‘oán chà m tiếp xúc thÆ°á»ng dùng test áp vá»›i dị nguyên được pha loãng trong dung môi : áp phản ứng nguyên trên da là nh, băng kÃn sau 15 phút, 48 giá» Ä‘á»c kết quả, nếu có ngứa và nổi mụn nÆ°á»›c là dÆ°Æ¡ng tÃnh.Äặc Ä‘iểm đặc biệt của chà m thể tạng và chà m tiếp xúc là IgE tăng cao.
Äiá»u trị:Â
- Phát hiện dị ứng nguyên tiếp xúc và tránh tiếp xúc vá»›i dị ứng nguyên.Â
- Mỡ corticoids tại chá»—.Â
- Corticoids uống khi bệnh lan rá»™ng hay tổn thÆ°Æ¡ng ở mặt, sinh dục, uống và o buổi sáng.Â
3.3.2. Eczema thể địa, viêm da cÆ¡ địa (Atopic dermatitis) (AD).Â
*Viêm da cÆ¡ địa là biểu hiện ngoà i da của cÆ¡ địa Atopy (Atopic state, Atopic diathesis), 70 % số bệnh nhân có tiá»n sá» gia đình bị hen, viêm mÅ©i dị ứng, sốt mùa cá» khô (hay fever) hoặc eczema. Khoảng 10 % trẻ em cá»› má»™t và i dạng biểu hiện của viêm da cÆ¡ địa. Có sá»± hình thà nh và tăng IgE còn gá»i là viêm da tăng IgE, có má»™t phản ứng tăng mẫn cảm do giải phóng chất hoạt mạnh từ tế bà o Mastocytes hoặc Basophils. Eczema thể tạng chiếm khoảng 2-3 % dân số trẻ em và 1% dân số ngÆ°á»i lá»›n. Xuất Ä‘á»™ trên dân số chung ở Hoa Kỳ có thể thay đổi từ 3-5%. Tá»· lệ bệnh tăng lên đặc biệt ở vùng ấm áp và các đợt bùng phát theo mùa, thÆ°á»ng và o mùa xuân và mùa thu. Bệnh thÆ°á»ng bắt đầu sá»›m trong năm đầu tiên của cuá»™c Ä‘á»i và có thể có nhiá»u đợt trong nhiá»u năm sau đó. Khoảng 60% bệnh nhân bị Eczema thể tạng ở tuổi đầu tiên và 30% ở giữa tuổi lên 1 và lên 5.Nguyên nhân Eczema thể tạng hiện chÆ°a được biết rõ. Có thể tùy thuá»™c và o tác dụng há»— tÆ°Æ¡ng của nhiá»u yếu tố thể tạng, miá»…n dịch, tâm lý và thá»i tiết. Bản chất di truyá»n giữ vai trò quan trá»ng trong chà m thể tạng. Khoảng 70% ngÆ°á»i mắc bệnh nà y có tiá»n sá» cá nhân hoặc gia đình có viêm mÅ©i dị ứng, viêm kết mạc dị ứng, chà m thể tạng hoặc hen phế quản.
*Sinh bệnh há»c và miá»…n dịch há»c của viêm da Atopy (AD):Â
- Có tÃnh chất gia đình rõ rệt, nếu cả hai cha mẹ bị bệnh dị ứng 79 % con cái bị AD, 73 trẻ em bị AD có tiá»n sá» gia đình bị AD.Â
- Nghiên cưú vá» gen há»c gần đây phát hiện ở bệnh nhân AD thấy:Â
+ Nhiá»…m của thụ thể có ái tÃnh cao vá»›i IgE.bsắc thể (NST) 11913 chuá»—iÂ
+ NST 5931 - 33 là gen của các cytokins IL4. IL5, 6MCSF.Â
+ NST 14911 - 1 là gen của Chymase của dưỡng bà o (Mastocyte).Â
+ NST 6q gen của HLA - DR.Â
+ NST 16 p 11- 2-11.1 gen của thụ thể IL4.Â
- Vai trò của kháng thể Reagin trong bệnh sinh của AD đã được nghÄ© đến.Â
IgE tăng cao ở 80 % số bệnh nhân AD và cà ng cao nếu AD cà ng nặng, mức IgE ở bệnh nhân AD cao hÆ¡n ở hen xuyá»…n và viêm mÅ©i dị ứng. Tuy nhiên ở 20 % số bệnh nhân AD vẫn có mức IgE bình thÆ°á»ng. Giải thÃch Ä‘iá»u nà y bằng cÆ¡ chế sau:Â
Má»™t mặt trong bệnh AD, Histamin tác Ä‘á»™ng lên thụ thể H2 của bạch cầu, là m cho chức năng của bạch cầu suy yếu, suy yếu chuyển dạng lympho (TTL giảm). Mặt khác suy giảm số lượng TS tức là tế bà o lympho mang thụ thể H2, chÃnh các tế bà o nà y có chức năng sản xuất ra má»™t yếu tố ức chế sản xuất IgE do histamin phát Ä‘á»™ng, IgE được sản xuất tăng cao do thiếu yếu tố nà y. Ngoà i ra IgE tăng cao còn do trong bệnh AD có tăng cao AMP - Phosphodiesterase trong tế bà o B/ hoặc tế bà o T giúp đỡ (T há»— trợ) là m cho tổng hợp IgE tăng cao.Â
- IgE tăng cao không phải là yếu tố cÆ¡ bản trong sinh bệnh há»c của AD.Â
- Theo Thomas Biefer (CHLB Äức) tế bà o Langerhans ở bệnh nhân AD bá»™c lá»™ lên bá» mặt má»™t thụ thể rất ái tÃnh vá»›i IgE, và tế bà o Langerhans mang thụ thể nà y sẽ có khả năng cố định IgE và ná»™i nháºp kháng nguyên, sau khi ná»™i nháºp kháng nguyên có sá»± hoạt hoá sản xuất cytokines và chimiokines sẽ khởi phát má»™t phản ứng eczema. ở bệnh nhân AD chỉ cần má»™t Ãt dị nguyên bay trong không khà cÅ©ng đủ khởi phát phản ứng eczema. CÆ¡ chế nà y gặp ở 30- 40 % bệnh nhân AD.Â
- Trong bệnh AD miá»…n dịch trung gian tế bà o bị suy giảm giảm sút tÃnh phản ứng trong test da cháºm nhÆ° Tuberculine, Candidine...Â
Chuyển dạng lymphô bị giảm sút nhất là trong đợt bệnh AD vượng tấy giảm sút số lượng lympho T lÆ°u hà nh đặc biệt T ức chế mang thụ thể IgE - Fc Ä‘iá»u đó giải thÃch sá»± sản xuất tăng quá mức IgE trong bệnh AD.Â
- TÃnh hoá ứng Ä‘á»™ng ở bệnh nhân AD bị giảm sút dá»… bị nhiá»…m trùng khi bị sang chấn, xây xÆ°á»›c hay bị nhiá»…m trùng tụ cầu và ng, 90% số bệnh nhân AD có phản ứng Coagulase dÆ°Æ¡ng tÃnh vá»›i tụ cầu và ng, có thể nói tụ cầu và ng là vi khuẩn chiếm Æ°u thế trên da bệnh nhân AD và sá»± có mặt thÆ°á»ng xuyên của tụ cầu trên da bệnh nhân AD dẫn đến khởi Ä‘á»™ng sá»± giải phóng histamin, gây ngứa và viêm da trong AD.Â
- Bệnh nhân AD có mức Acetylcholine cao trong da, Ä‘iá»u đó giải thÃch má»™t phần ảnh hưởng của yếu tố xúc Ä‘á»™ng trong bệnh AD.Â
- Có sá»± tăng cao hoạt tÃnh của Nucleotid- Phosphodiesterase là m thuá»· phân nhanh chóng chất Nucleotid vòng, háºu quả là cAMP bị giảm sút nên tác dụng ức chế sản xuất histamin bị kém tác dụng, trong khi đó cGMP tăng cÆ°á»ng, dẫn đến histamin được sản xuất quá mức ở bệnh nhân AIDS.Â
- Tiến triển mạn tÃnh- các đợt vượng bệnh xen kẽ thá»i kỳ thuyên giảm, có khi chuyển thà nh hen hoặc sốt mùa cá» khô.Â
- Các yếu tố là m trầm trá»ng bệnh là do dị nguyên hay do thức ăn, xúc Ä‘á»™ng căng thẳng thần kinh, rối loạn kinh nguyệt, bệnh lý tuyến giáp, nhiá»…m tụ cầu đặc biệt là tụ cầu và ng (Staphylococcus aureus), cần chú ý má»™t số chất len dạ là m tăng bệnh.Â
* Là má»™t bệnh kinh diá»…n hay tái phát, các thÆ°Æ¡ng tổn lâm sà ng chủ yếu là :Â
+ Viêm da: dát Ä‘á» kèm sẩn mụn nÆ°á»›c.Â
+ Hằn cổ trâu.Â
+ Khô da, xây xÆ°á»›c, nhiá»…m trùng thứ phát.Â
Bệnh hay gặp ở tuổi ấu thÆ¡ từ 2 tháng đến 2 tuổi, ở trẻ em, thanh thiếu niên và cả ở ngÆ°á»i lá»›n.Â
DÆ°á»›i 7 tuổi chiếm 80- 90%, khoảng 10 % bệnh kéo dà i đến tuổi trưởng thà nh.Â
Các biểu hiện lâm sà ng theo lứa tuổi:Â
Eczema thể địa tuổi sơ sinh và nhũ nhi, ấu thơ. (< 2 tuổi ) (chà m sữa) (infantile Atopic dermatitis) (infancy) gặp ở trẻ từ 2 tuần đến 2 tuổi.
ThÆ°á»ng gặp ở trẻ bụ bẫm 2-3 tháng tuổi, ban đầu ở má, trán (hình móng ngá»±a), quanh miệng, đầu, sau có thể bị ở cổ, mặt duá»—i, thân mình, bẹn. Tổn thÆ°Æ¡ng là dát Ä‘á», có nhiá»u mụn nÆ°á»›c trên bá» mặt, trợt, chảy dịch mạnh, nhiá»…m khuẩn thứ phát có mủ, vẩy tiết.Có thể kèm iả lá»ng, viêm tai giữa. Äây là dạng thông thÆ°á»ng nhất của bệnh Eczema ở trẻ em. Bắt đầu xuất hiện sá»›m ở trẻ bụ bẫm, từ 3-6 tháng tuổi và thÆ°á»ng được gá»i là “lác sữaâ€, hiếm khi khởi phát trÆ°á»›c 2 tháng tuổi. Biểu hiện đầu tiên lên mặt, nhất là trên má và trán chừa lại vùng quanh miệng và mắt. ThÆ°Æ¡ng tổn thÆ°á»ng là mụn nÆ°á»›c má»™t bên má sau lan hai má và lan trà n thà nh hình móng ngá»±a, cuối cùng lan rá»™ng ra các phần khác của cÆ¡ thể. Bệnh bắt đầu bằng hồng ban, da nhám và tiến triển đến sẩn hóa, mụn nÆ°á»›c hóa, rỉ nÆ°á»›c, vảy tiết và vảy mịn. Ranh giá»›i thÆ°Æ¡ng tổn không rõ, đối xứng và có khuynh hÆ°á»›ng nhiá»…m khuẩn thứ cấp. Trẻ bị kÃch thÃch và bứt rứt dữ dá»™i. Bú sữa bò, ăn trứng và uống nÆ°á»›c chanh có thể là yếu tố thúc giục và là m nặng thêm bệnh. Việc má»c răng có thể bị ảnh hưởng. Tiến triển của bệnh thÆ°á»ng là kịch phát đến 2 tuổi có thể khá»i hẳn và cÅ©ng có thể tiến triển sang dạng chà m thể tạng dạng trẻ em.Biến chứng : Bá»™i nhiá»…m da, bệnh ná»™i tạng (viêm tháºn, phổi) chết trong tình trạng trụy tim mạch do nhiá»…m trùng.
Eczema thể địa trẻ em (child type atopic dermatitis): trẻ em (childhood) hoặc thanh thiếu niên (Adolescent) 2-3 tuổi đến 12- 20 tuổi.
Là các đám mảng lichen hoá (hằn cổ trâu) dạng Ä‘Ä©a lúc đâu ở các mặt duá»—i, đầu gối, cùi tay, sau lan đến các nếp gấp, ngoà i ra có thể sẩn ngứa, da khô, hằn cổ trâu. Trong suốt thá»i trẻ em, bệnh Eczema trở nên khô hÆ¡n, da dầy hÆ¡n, các tổn thÆ°Æ¡ng ngứa dữ dá»™i, các mảng sẩn và liken hóa, hồng ban, trợt da và vảy tiết, nhiá»u ở nếp khuá»·u và nhượng chân. Nhiá»…m khuẩn thứ cấp là thÆ°á»ng xuyên, giá»›i hạn thÆ°Æ¡ng tổn không rõ. Tiến triển tá»± nhiên của bệnh thÆ°á»ng sẽ cải thiện, thá»i Ä‘iểm tái phát lại là tuổi lên hai, lên bảy và lúc dáºy thì.Bệnh nà y sẽ nặng nhất và lan rá»™ng nhất trong suốt thá»i gian 3 tháng cuối của tuổi đầu tiên, khoảng 4 đến 7 tuổi hiện tượng sạch tổn thÆ°Æ¡ng hoà n toà n được thấy trong 75% các trÆ°á»ng hợp, trong khi đó 25% các trÆ°á»ng hợp còn lại có biểu hiện bệnh trong suốt thá»i gian dáºy thì.Các dấu hiệu phụ của bệnh Eczema: Da mặt thÆ°á»ng tái, thÆ°á»ng có hai quầng thâm ở mắt, viêm kẽ tai tái Ä‘i tái lại, nếp đôi dÆ°á»›i mắt.Có khi kèm đục thuá»· tinh thể, viêm kết mạc.Â
Eczema thể địa ngÆ°á»i trưởng thà nh (Adult type atopic dermatitis): ở ngÆ°á»i lá»›n (Adult) chủ yếu là hằn cổ trâu, vị trà đặc biệt là các nếp kẽ lá»›n và bà n tay, ở nữ giá»›i có thể có viêm núm vú, viêm môi. Äây là má»™t bệnh tái phát mạn tÃnh trên những bệnh nhân bị chà m thể tạng hoặc bị suyển từ nhá». Bệnh nà y thÆ°á»ng lan khắp ngÆ°á»i giá»›i hạn không rõ vá»›i các vị trà ưa thÃch ở mặt (trán, mà mắt), mặt trÆ°á»›c cổ, hố khuá»·u tay, nhượng chân, cổ tay, lÆ°ng bà n tay, bà n chân. Có thể xuất hiện trên và quanh núm vú nhất là phụ nữ má»›i lá»›n. Tổn thÆ°Æ¡ng da có xu hÆ°á»›ng ở những mặt duá»—i hÆ¡n là ở mặt gấp.Äặc Ä‘iểm lâm sà ng là các mảng sẩn và liken hóa, ngứa dữ dá»™i, tróc vảy, trợt da. Những đợt vượng bệnh thÆ°á»ng liên quan đến những sang chấn vá» tinh thần. Chà m thể tạng rất hiếm ở những ngÆ°á»i lá»›n tuổi hÆ¡n và dÆ°á»ng nhÆ° là nh ngẫu nhiên ở các bệnh nhân 40 đến 50 tuổi.Các biến chứng thÆ°á»ng gặp : viêm da mủ do tụ cầu và liên cầu khuẩn có thể phối hợp vá»›i to hạch vùng, sốt, và tăng bạch cầu. Tụ cầu Ä‘á» là tác nhân gây bệnh quan trá»ng. Nhiá»…m khuẩn do siêu vi khuẩn mụn giá»™p có thể gây ra phát ban dạng thủy Ä‘áºu củ kaposi. Äục thủy tinh thể, da vảy cá thông thÆ°á»ng, chà m Ä‘á» da toà n thân (viêm da tróc vảy toà n thân là má»™t biến chứng hiếm gặp nhÆ°ng rất nghiêm trá»ng, được Æ°á»›c lượng Ãt hÆ¡n 1% số ca), biến chứng nà y có thể liên hệ vá»›i siêu vi khẩn lan rá»™ng, các phản ứng kÃch thÃch tiếp xúc toà n thân hoặc rút lui Ä‘á»™t ngá»™t thuốc corticosteroids có Ä‘á»™ mạnh cao dùng toà n thân hay tại chá»— đã kiểm soát được chà m thể tạng trầm trá»ng.Xen lẫn vá»›i các triệu chứng lâm sà ng có thể có biểu hiện dị ứng khác nhÆ° : hen suyển, mà y Ä‘ay.
Tiến triển mạn tÃnh, có khi chuyển thà nh hen hoặc sốt mùa cá» khô.Â
Äiá»u trị eczema thể địa cần chú ý má»™t số Ä‘iểm sau:Â
- Tránh các chất gây kÃch ứng da.Â
- Giữ nÆ°á»›c cho da dùng cream, mỡ là m ẩm da (Lacticare...) trong các đợt bệnh ổn định.Â
- Tắm nÆ°á»›c hÆ¡i ấm nhÆ°ng không nóng, hạn chế xà phòng.Â
- Bôi mỡ glucocorticoids.Â
- Kháng sinh chống tụ cầu và ng khi có bá»™i nhiá»…m nên dùng erythromycine.Â
- Kháng histamin tổng hợp.Â
- Corticoids Ä‘Æ°á»ng toà n thân (uống) nên hạn chế dùng, chỉ dùng cho giai Ä‘oạn vượng bệnh và dùng từng đợt ngắn.Â
- UVA, UVB, PUVA có hiệu quả.
3.3.3 Eczema vi khuẩn.Â
- Do dị ứng vá»›i Ä‘á»™c tố của vi khuẩn tụ cầu, liên cầu hoặc Ä‘á»™c tố của nấm Trichophyton, epidermophyton.Â
- ThÆ°á»ng xuất hiện trên các vết xây xát da nhiá»…m khuẩn, vết côn trùng đốt, vết bá»ng, lá»— rò, vết mổ...Â
- Vị trà thÆ°á»ng ở cẳng chan má»™t bên hoặc hai bên có khi quanh vết mổ, quanh lá»— dò, hay quanh tai sau viêm tai giữa chảy mủ. Nguyên nhân thÆ°á»ng do sá»± kÃch thÃch từ kháng nguyên của nấm, vi trùng, sang chấn.-Äặc Ä‘iểm chung : thÆ°Æ¡ng tổn không đối xứng, giá»›i hạn rõ, ngoà i mụn nÆ°á»›c còn có sá»± liên quan đến các ổ nhiá»…m trùng ká» cáºn nhÆ° : chốc, nhá»t, hăm kẽ, lẹo, chốc mép, viêm quanh móng, nốt đỉa cắn, vết mổ bẩn, các ổ nhiá»…m trùng da. Hoặc các nhiá»…m khuẩn ná»™i tạng nhÆ° : viêm tai xÆ°Æ¡ng chủm, viêm xoang, viêm dạ dà y, viêm đại trà ng, viêm phần phụ, viêm tá» cung, viêm tháºn... (nếu được Ä‘iá»u trị và loại trừ ổ nhiá»…m khuẩn thì thấy bệnh sẽ giảm hoặc khá»i).- Äám tổn thÆ°Æ¡ng chợt, chảy dịch, có mủ dịch, vẩy tiết, giá»›i hạn tÆ°Æ¡ng đối rõ.Â
- Quanh đám tổn thÆ°Æ¡ng có thể có má»™t số mụn mủ, nhá»t " kiểu vệ tinh ".Â
- Có trÆ°á»ng hợp ngoà i đám tổn thÆ°Æ¡ng chÃnh ở mặt, thân mình, các chi có các đám Ä‘á» nhá», bá» mặt lẩn mẩn sẩn, mụn nÆ°á»›c và ngứa gá»i là " ban dị ứng thứ phát xa".Â
3.3.4. Eczema thể đồng tiá»n (Nummular eczema):Â
Có đặc Ä‘iểm là có các đám tổn thÆ°Æ¡ng hình tròn, oval nhÆ° đồng xu (coinlike), ban đầu là đám Ä‘á» tiết dịch, có mụn nÆ°á»›c, sẩn, hÆ¡i ná», sau có vẩy tiết, vảy da, lichen hoá giá»›i hạn rõ, thÆ°á»ng khu trú ở thân mình, mặt duá»—i của chi, trÆ°á»›c xÆ°Æ¡ng chầy, mu bà n tay.Â
ThÆ°á»ng gặp ở Ä‘Ã n ông tuổi trung niên, nhất là mùa thu đông.Â
Có ý kiến cho rằng eczema thể đồng tiá»n là má»™t thể đặc biệt của eczema vi khuẩn, là ban dị ứng vá»›i ổ nhiá»…m khuẩn khu trú bên trong cÆ¡ thể. Hiện nay eczema thể đồng tiá»n là má»™t phân thể của eczema thể địa (Atopic eczema) nhÆ°ng IgE bình thÆ°á»ng, tuy nhiên vấn Ä‘á» nà y còn tranh luáºn.Â
Mô bệnh há»c có tăng gai, xốp bà o.Â
Äiá»u trị corticoids, có khi tiêm cortiocid dÆ°á»›i tổn thÆ°Æ¡ng, có thể bôi Coaltar.Â
Kháng sinh toà n thân.Â
PUVA khá hiệu quả.Â
3.3.5. Eczema da dầu, viêm da da dầu( da mỡ) (Seborrheic dermatitis) là bệnh da mạn tÃnh thÆ°á»ng gặp có đặc tÃnh là đỠda và vẩy, vẩy mỡ ở vùng tuyến bã hoạt Ä‘á»™ng mạnh nhÆ° mặt, đầu và các nếp gấp. ThÆ°á»ng gặp phần lá»›n ở ngÆ°á»i 20 - 50 tuổi, có thể gặp ở trẻ em (những tháng đầu), tuổi ấu thÆ¡, niên thiếu. Nam thÆ°á»ng bị nhiá»u hÆ¡n. Có thể địa di truyá»n " thể địa da dầu ".Â
Vị trà thÆ°á»ng gặp nhất là đầu, ở mặt thÆ°á»ng bị ở lông mà y, quanh mắt, giữa mÅ©i, nếp mÅ©i má. sau tai, có khi ở thân mình nhất là da vùng ức, liên bả, các nếp nách, bẹn dÆ°á»›i vú, sinh dục. Tổn thÆ°Æ¡ng là đám mảng Ä‘á», trên có vẩy, vẩy mỡ có khi có sẩn trên bá» mặt, giá»›i hạn tÆ°Æ¡ng đối rõ, khô, nhÆ°ng vi thể có hiện tượng xốp bà o.Â
Mô bệnh há»c da có á sừng, tăng gai, xốp bà o, chân bì viêm không đặc hiệu. Là má»™t dạng thông thÆ°á»ng của eczema vốn có khuynh hÆ°á»›ng xảy ra ở những ngÆ°á»i có da nhá»n và các vùng có hoạt Ä‘á»™ng tiết bã ở mức tối Ä‘a nhÆ° : ở da đầu, sau tai, phần tai ngoà i, mặt, thân mình có ở vùng xÆ°Æ¡ng ức và giữa hai xÆ°Æ¡ng bả vai, có thể ở vùng bẹn, nách và dÆ°á»›i vú.Xuất Ä‘á»™ ở bất kỳ lứa tuổi nà o cÅ©ng có thể mắc bệnh (đỉnh cao ở tuổi 18 -40) và ở trẻ con. Ở trẻ dÆ°á»›i 1 tuổi xuất hiện dÆ°á»›i dạng “cứt trâuâ€. Bệnh thÆ°á»ng gặp trên nam giá»›i hÆ¡n nữa và gây bệnh khoảng 2-5% dân số. Chó, ngá»±a, bò cÅ©ng có thể bị. Chà m da mỡ thÆ°á»ng xấu Ä‘i và o mùa đông ở các xứ lạnh.Äặc Ä‘iểm lâm sà ng :- Eczema da mỡ ở trẻ con :Xuất hiện lúc trẻ còn rất nhá», thÆ°á»ng khởi phát 6 -8 tuần tuổi. Äầu tiên trên đầu nhÆ° má»™t phát ban vẩy mà u và ng dà y (“cứt trâu†hay “vẩy nôiâ€). Sau đó ở vùng sau tai, cổ, nách, háng, vùng quấn tã, mặt và thân mình. Phát ban thÆ°á»ng xuất hiện trÆ°á»›c 3 tháng tuổi và có dá»± háºu rất tốt. Phát ban mà u Ä‘á», có vảy mịn không ngứa, hoặc có rất nhẹ, tá»± giá»›i hạn, ổn định trong vòng tháng và đáp ứng nhanh vá»›i Ä‘iá»u trị, hiếm khi tái phát.-Eczema da mỡ ở ngÆ°á»i lá»›n.Bệnh khởi phát ở ngÆ°á»i lá»›n từ từ và thÆ°á»ng ở những ngÆ°á»i da nhá»n, có hiện tượng tăng tiết bã và gà u, hình ảnh kinh Ä‘iển Ä‘iển hình là vảy mịn nhá»n mà u trắng, ngả và ng trải rá»™ng trên da đầu có ngứa Ãt nhiá»u, hồng ban nhẹ có kèm theo rụng tóc chút Ãt.Eczema da mỡ có khuynh hÆ°á»›ng trải rá»™ng ra khá»i mà tóc đến mặt tạo “Vòng hoa tiết bãâ€, có thể đến nếp sau tai. ThÆ°Æ¡ng tổn Ä‘iển hình là các sẩn có vảy mịn. Các Ä‘Æ°á»ng nứt có thể phát triển trên các hõm giữa tai và da đầu. Khi mặt bị tổn thÆ°Æ¡ng viêm mà mắt là thông thÆ°á»ng, có phát triển tróc vảy trên hồng ban ở mà mắt, nếp mÅ©i môi và vùng râu, các tổn thÆ°Æ¡ng có khuynh hÆ°á»›ng phát triển từ các nang lông, nách, bẹn, nếp dÆ°á»›i vú, vùng có lông của ngá»±c và lÆ°ng. Viêm tai ngoà i mạn tÃnh là biểu hiện duy nhất của viêm da tiết bã.Ở ngÆ°á»i lá»›n eczema da mỡ có thể liên tiếp kéo dà i nhiá»u năm, vá»›i nhiá»u giai Ä‘oạn lui bệnh trong những mùa ấm áp. Nhiá»…m nấm men hoặc vi khuẩn có thể xẩy ra, nhất là tại các vùng kẽ.Cần chẩn Ä‘oán phân biệt vá»›i vẩy nến, chốc, nấm da đầu, nấm mặt, nấm thân, lupus Ä‘á».Â
Äiá»u trị: mỡ corticoids bôi có hiệu lá»±c nhÆ°ng cần chú ý bôi ở mặt có thể gây teo da, giãn mạch, ở vùng mặt và trẻ em chá»n loại corticoid bôi ngoà i da loại nhẹ.Â
Chiếu UVÂ
- Äầu có thể dùng loại Shampoos có lÆ°u huỳnh và coaltar hoặc dung dịch cortioids.Â
Shampoo ketoconazole 2% hoặc dạng cream (vì trong bệnh sinh ngÆ°á»i ta thấy có vai trò của Pityrosporum ovale)Â
- Nếp kẽ dùng dung dịch castellani.
3.3.6. Tổ đỉa : eczema dạng tổ đỉa là má»™t viêm da dạng chà m mạn tÃnh, tái phát, trong đó các mụn nÆ°á»›c ở sâu, ngứa, xuất hiện ở lòng bà n tay, các ngón tay và lòng bà n chân.Nguyên nhân đặc hiệu chÆ°a tìm ra. Khoảng má»™t ná»a bệnh nhân có ná»n tảng là thể tạng dị ứng. Tổ đỉa có thể là phản ứng của nhiá»u yếu tố, nhÆ° ổ nhiá»…m khuẩn (viêm hạch hạnh nhân mạn tÃnh, viêm phế quản mạn tÃnh...), cÆ¡ địa dị ứng, sang chấn tình cảm, nhiá»…m nấm, các dị ứng nhÆ°ng hệ thống và các chất kÃch thÃch hay chất dị ứng từ bên ngoà i. Các dị ứng nguyên nhÆ° : nickel, cobalt, phấn hoa, phomát, bia, rượu vang trắng, gia vị, penicilline và neomycin. Bệnh nà y thÆ°á»ng thấy ở xứ nóng.Tổ đỉa thÆ°á»ng gây bệnh ở Ä‘Ã n ông và phụ nữ trên 40 tuổi và chiếm trên 20% các bệnh chà m ở bà n tay. Ngoà i mụn nÆ°á»›c, bá»ng nÆ°á»›c nằm sâu trong lòng bà n tay, chân, nếu có nhiá»…m khuẩn thứ cấp xuất hiện, Ä‘au là triệu chứng chủ quan chiếm Æ°u thế. Mặc dù không biết nguyên nhân trong hầu hết các trÆ°á»ng hợp, má»™t nguyên nhân đầu tiên nhÆ° là nấm hay dị ứng tiếp xúc. Luôn luôn phải tiến hà nh tìm kiếm xét nghiệm nấm ngay ban đầu để loại trừ nấm lòng bà n tay, nấm lòng bà n chân.
4. Chẩn đoán
4.1. Chẩn đoán xác định :
ThÆ°á»ng dá»… chẩn Ä‘oán xác định nhá» :
- Thương tổn cơ bản là mụn nước.
- Mụn nÆ°á»›c táºp trung từng đám, trên ná»n da Ä‘á» và phù ná».
- Rất ngứa.
- Bệnh dai dẳng và hay tái phát.
4.2. Chẩn đoán phân biệt :
Giai đoạn bệnh có mụn nước :
- Mụn nÆ°á»›c trong hắc là o (nấm da) : Các mụn nÆ°á»›c sắp xếp ở bá» thÆ°Æ¡ng tổn, có xu hÆ°á»›ng là nh ở giữa, da nhạt mà u hay sáºm mà u, ngứa khi tăng tiết mồ hôi, ra nắng, xét nghiệm nấm, (dÆ°Æ¡ng tÃnh).
- Ghẻ : mụn nÆ°á»›c khu trú ở kẽ ngón tay, chân, mông, bệnh có tÃnh chất dịch tể, ngứa nhiá»u vá» ban đêm, có thể phát hiện được ký sinh trùng gây bệnh.- Rôm : Xuất hiện mụn nÆ°á»›c ở vùng da hở, nhanh chóng hóa mủ, các thÆ°Æ¡ng tổn tăng khi trá»i nóng và lặn khi mát trá»i.
- Chốc hạt kê : Giống các thÆ°Æ¡ng tổn chà m bá»™i nhiá»…m, nhÆ°ng khác ở chá»— có vẩy tiết mà u nâu nhÆ° máºt ong, cấy dịch mụn nÆ°á»›c có vi khuẩn gây bệnh.
Giai đoạn khô và bong vảy :
- Vảy nến.
- Vảy phấn hồng
- à sừng dạng vảy nến.
Trong chẩn Ä‘oán bệnh chà m vấn Ä‘á» Ä‘iá»u tra vá» cÆ¡ địa, tiá»n sá» cá nhân, gia đình, tìm nguyên nhân là vấn Ä‘á» then chốt.Là m thá» nghiệm trên da : Ãp phản ứng nguyên trên da là nh, băng kÃn sau 48 giá» Ä‘á»c kết quả : nếu có ngứa, nổi mụn nÆ°á»›c kết quả dÆ°Æ¡ng tÃnh.
5. Äiá»u trị:
5.1. Nguyên tắc :
- TÃch cá»±c tìm phản ứng nguyên để tránh.
- Kết hợp dùng thuốc uống với thuốc bôi ngoà i da.
- Chú ý chế Ä‘á»™ ăn : Ä‚n thức ăn lá»ng nhẹ, kiêng muối trong đợt cấp, tránh dùng rượu chè, cà phê, thuốc lá, tôm cua, đồ há»™p, thức ăn sống.
- Nghỉ ngÆ¡i tuyệt đối trong đợt cấp, là m những việc thÃch hợp.
- Tránh dùng các loại thuốc mạnh, trÆ°á»›c khi Ä‘iá»u trị cần thăm dò phản ứng của bệnh nhân.
- Giải thÃch cho bệnh nhân không cá», gãi, sát xà phòng, chÃch lể, hoặc bôi đắp lung tung.
5.2. Thuốc bôi:
- Giai Ä‘oạn cấp : Tẩm liệu tại chá»— bằng nÆ°á»›c muối sinh lý, thuốc tÃm 1% Jarish, nÆ°á»›c ép hoa quả (dÆ°a gang, bà đao, rau má, lá khế) sau đó ta dùng má»™t trong các loại dung dịch mà u để chống nhiá»…m khuẩn và giảm xuất tiết : Eosin, Milian, Nitrat bạc 0,25% -2%. Äối vá»›i eczema cấp tÃnh chảy nÆ°á»›c, loét trợt, dùng các thuốc dịu da, sát khuẩn, chống ngứa, ráo nÆ°á»›c nhÆ° đắp gạc dung dịch thuốc tÃm pha loãng 1/ 4000, nÆ°á»›c muối sinh lý 9 %, Rivanol 1 %o, kết hợp hồ nÆ°á»›c
- Giai đoạn bán cấp : Dùng dạng kem như kem Corticoide, kem kháng sinh, hồ Brocq, dầu kẽm. kẽm cream, mỡ corticoid + kháng sinh (cream Synalar, neomycin, cream celestoderm -neomycin....)..
- Giai Ä‘oạn mạn : mỡ corticoide, mỡ salycylé, hắc Ãn, ichtyol Goudron, coaltar, mỡ corticoids hoặc mỡ corticoid+ a. salicylic
5.3. Toà n thân :
Chung- Vá»›i eczema Ä‘ang trong giai Ä‘oạn cấp tÃnh cần nghỉ ngÆ¡i, hạn chế chất kÃch thÃch (cà phê, ruợu...)Â
- Tránh tiếp xúc vá»›i dị ứng nguyên nếu phát hiện được.Â
- Tránh cà o gãi chà xát, tránh xà phòng.Â
- Nếu có nhiá»…m khuẩn rõ (sốt, bạch cầu tăng cao, tồn thÆ°Æ¡ng sÆ°ng tấy Ä‘au, nồi hạch, có mủ vẩy tiết) cho dùng kháng sinh uống 1 đợt 7 - 10 ngà yÂ
- Cho thuốc giải cảm, chống ngứa, chống dị ứng: kháng histamin tổng hợp.Â
Eczema Ä‘ang vượng lan rá»™ng, có ban dị ứng thứ phát có thể chỉ định corticoids uống má»™t đợt nếu không có chống chỉ địnhÂ
Khi háºu liệu pháp : Nghỉ ở vùng có nÆ°á»›c suối khoáng hoặc ven biển.Corticoit có tác dụng nhanh nhÆ°ng dá»… tái phát trở lại : nên chỉ dùng thuốc ở giai Ä‘oạn bán cấp và không nên kéo dà i, dùng trong đợt : Viêm da tiếp xúc cấp Ä‘iá»u trị ngắn ngà y.Giai Ä‘oạn cấp nên dùng kháng sinh để phòng bá»™i nhiá»…m.
6. Phòng bệnh.Các biện pháp phòng bệnh cấp (0,1,2,3)
6.1. Phòng bệnh cấp 0 : là biện pháp nhằm loại trừ yếu tố nguy cÆ¡ hoặc không cho yếu tố nguy cÆ¡ xuất hiện, bao gồm các biện pháp tổ chức xã há»™i. NhÆ° tổ chức khám và phát hiện bệnh, phát hiện nguyên nhân bệnh để ngăn chặn sá»± xuất hiện của bệnh. Giải quyết vấn Ä‘á» môi trÆ°á»ng, nhÆ° các bệnh nghá» nghiệp, chất xúc tác liên quan đến cÆ¡ địa của những ngÆ°á»i có cÆ¡ địa dị ứng.
6.2. Phòng bệnh cấp 1 : là áp dụng các biện pháp phòng bệnh cho ngÆ°á»i khá»e khá»i mắc bệnh, phòng bệnh tÃch cá»±c cho bệnh nhân khi chÆ°a bị bệnh : phải có má»™t cÆ¡ thể khá»e mạnh, dinh dưỡng tốt, kiêng những thức ăn đồ dùng kÃch thÃch : rượu chè, cà phê, thuốc lá, thức ăn sống. Không tiếp xúc vá»›i những chất dể gây dị ứng.
6.3. Phòng bệnh cấp 2 : Tăng cÆ°á»ng phát hiện bệnh và giải quyết sá»›m các bệnh táºt, Ä‘iá»u trị bệnh đúng và có hiệu quả, hạn chế chuyển sang thể nặng, tà n phế. Thăm khám há»i kỹ vá» tiá»n sá» bệnh để tìm nguyên nhân, Ä‘iá»u trị nguyên nhân là vấn Ä‘á» lý tưởng của bệnh chà m, chẩn Ä‘oán đúng cÅ©ng là má»™t phÆ°Æ¡ng pháp Ä‘iá»u trị tÃch cá»±c và điá»u trị đúng theo từng giai Ä‘oạn của bệnh. Tránh dùng các loại thuốc nặng, trÆ°á»›c khi Ä‘iá»u trị cần thăm dò phản ứng da của bệnh nhân. Giải thÃch cho bệnh nhân hiểu và hÆ°á»›ng dẫn bệnh nhân phối hợp vá»›i thầy thuốc, phòng bệnh tÃch cá»±c ngay cả khi Ä‘ang Ä‘iá»u trị, Ä‘iá»u trị tốt cÅ©ng là má»™t biện pháp phòng bệnh, giải thÃch cho bệnh nhân chế Ä‘á»™ nghỉ ngÆ¡i ăn uống, những Ä‘iá»u cần tránh khi Ä‘ang bị bệnh và ngay cả khi là nh bệnh.
6.4. Phòng bệnh cấp 3 : Là việc áp dụng các biện pháp là m giảm và hạn chế tà n phế và phục hồi chức năng
Â